ـ مراسم قرآن به سر گرفتن است. به فرموده امام صادق علیه‌السلام: قرآن مجید را بر سر بگذارد و بگوید:

اَللّهُمَّ بِحَقِّ هذَا الْقُرْآنِ، وَ بِحَقِّ مَنْ اَرْسَلْتَهُ بِهِ، وَبِحَقِّ کُلِّ مُؤْمِن مَدَحْتَهُ فیه

 

(خدایا به حق این قرآن و به حق آن کس که او را بدین قرآن فرستادى و هر مؤمنى که در آن مدحش کردى)

 

وَ بِحَقِّکَ عَلَیْهِمْ، فَلا اَحَدَ اَعْرَفُ بِحَقِّکَ مِنْکَ.

 

(و به حق تو بر ایشان زیرا هیچ کس به حق تو از خودت آشناتر نیست.)

 

آنگاه ده مرتبه بگوید: بِکَ یا اللهُ و ده مرتبه بِمُحَمَّد (صلى الله علیه وآله) و ده مرتبه بعَلِىٍّ (علیه‌السلام) و ده مر تبه بفاطِمَةَ (علیهاالسلام) و ده مرتبه بالْحَسَنِ (علیه‌السلام) و ده مرتبه بالْحُسَیْنِ (علیه‌ال سلام) و ده مرتبه بعَلِىِّ بْنِ الْحُسَیْنِ (علیهماالسلام) و ده مرتبه بمُحَمَّدِ بْنِ عَلِىٍّ (علیهماالسلام) و ده مرتبه بجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّد (علیهماالسلام) و ده مرتبه بمُوسَى بْنِ جَعْفَر (علیهماالسلام) و ده مرتبه بعَلِىِّ بْنِ مُوسى (علیهماالسلام) و ده مرتبه بمُحَمَّدِ بْنِ عَلِىٍّ (علیهماالسلام) و ده مرتبه بعَلِىِّ بْنِ مُحَمَّد (علیهماالسلام) و ده مرتبه بالْحَسَنِ بْنِ عَلِىٍّ (علیهماالسلام) و ده مرتبه بالْحُجَّةِ (علیهالسلام)

 

در پایان هر حاجتى که دارد از خداوند طلب کند و در تمام این اذکار، نهایت حضور قلب و توجّه به درگاه خدا را حفظ کند.

 

نکته: بهتر است اگر مى‌خواهند توسّل گرفته، یا ذکر مصیبتى کنند قبل یا بعد از دعا باشد و دعا را قطع نکنند.

 

5ـ زیارت امام حسین علیه‌السلام. به فرموده علاّمه مجلسى، زیارت امام حسین علیه‌السلام در هر یکى از این سه شب، مستحبّ مؤکّد است، و در روایتى آمده است که سبب آمرزش گناهان مى‌شود. و اگر دسترسى به زیارت از نزدیک نداشته باشد، از دور زیارت کند.

 

6ـ احیا داشتن شب‌هاى قدر است. یعنى این شب را تا صبح بیدار باشد و با عبادت و دعا و تلاوت قرآن و جلسات سخنرانى دینى و پرسش و پاسخ‌هاى مذهبى و یا مطالعه کتاب هاى تفسیر و عقاید و مواعظ سپرى کند.

 

در روایتى از امام باقر علیه‌السلام آمده است: هر کس شب قدر را احیا دارد، گناهان او آمرزیده شود، هر چند زیاد باشد.

 

و بهتر است روز قبل مقدارى استراحت کند و غذا و نوشیدنى کمتر بخورد تا خواب بر او غلبه نکند و کسانى که توانایى بر احیا ندارند، بهتر است اوّل شب را استراحت کنند و سحرگاهان بیدار باشند و عبادت نمایند. (نه اینکه اول شب را بیدار باشند و وقت سحر تا اذان صبح بخوابند)

 

7ـ صد رکعت نماز بگزارد (هر دو رکعت به یک سلام مانند نماز صبح) که فضیلت بسیار دارد و افضل آن است که اگر توانایى داشته باشد، در هر رکعت بعد از حمد، ده مرتبه سوره قل هو اللّه احد را بخواند.

 

8ـ مرحوم «شیخ کفعمى» در «مصباح» نقل کرده است که امام زین العابدین علیه‌السلام این دعا را در شب‌هاى نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم در حالت ایستاده و نشسته و در رکوع و سجود مى‌خواندند:

 

اَللّهُمَّ اِنّى اَمْسَیْتُ لَکَ عَبْداً داخِراً، لا اَمْلِکُ لِنَفْسى نَفْعاً وَلا ضَرّاً،

 

(خدایا من شام کردم در حالى که بنده خوارى هستم که مالک سود و زیانى براى خویش نیستم)

 

و لا اَصْرِفُ عَنْها سُوءاً، اَشْهَدُ بِذلِکَ عَلى نَفْسى، وَاَعْتَرِفُ لَکَ بِضَعْفِ قُوَّتى

 

(و نتوانم از خویشتن پیش آمد ناگوارى را بازگردانم و این مطلبى است که من آن را بر خویش گواهى دهم و به ناتوانى خود و بی‌چارگیم)

 

وَ قِلَّةِ حیلَتى، فَصَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَاَنْجِزْ لى ما وَعَدْتَنى

 

(در برابرت اعتراف دارم پس درود فرست بر محمّد و آل محمّد و وفا کن برایم بدانچه بر من)

 

وَجَمیعَ الْمُؤْمِنینَ وَالْمُؤْمِناتِ مِنَ الْمَغْفِرَةِ فى هذِهِ اللَّیْلَةِ، وَاَتْمِمْ عَلَىَّ ما

 

(و همه مؤمنین و مؤمنات وعده فرمودى از آمرزش در این شبو تمام کن بر من آنچه را)

 

اتَیْتَنى، فَاِنّى عَبْدُکَ الْمِسْکینُ الْمُسْتَکینُ، اَلضَّعیفُ الْفَقیرُ الْمَهینُ،

 

(به من دادى زیرا که من بنده بینواى مستمند ناتوان تهیدست خوار توام)

 

اَللّـهُمَّ لا تَجْعَلْنى ناسِیاً لِذِکْرِکَ فیـما اَوْلَیْتَنى، وَلا لاِحْسانِکَ فیما

 

(خدایا مرا فراموشکار از یاد خویش در آنچه به من انعام فرمودى و از احسانت در آنچه به من)

 

اَعْطَیْتَنى، وَلا ایِساً مِنْ اِجابَتِکَ، وَاِنْ اَبْطَاَتْ عَنّى فى سَرّآءَ اَوْ ضَرّآءَ،

 

(عطا کردى قرار مده و قرارم مده ناامید از اجابت خویش و اگرچه دیرزمانى طول کشد چه در خوشى و چه در سختى)

 

اَوْ شِدَّة اَوْ رَخآء، اَوْ عافِیَة اَوْ بَلاء، اَوْ بُؤْس اَوْ نَعْمآءَ، اِنَّکَ سَمیعُ الدُّعآءِ.

 

(در دشوارى یا در آسایش در تندرستى یا گرفتارى در تنگدستى یا در نعمت براستى تو شنواى دعایى.)

 

9ـ مرحوم «علاّمه مجلسى» مى‌فرماید: بهترین اعمال در این شب ها طلب آمرزش گناهان و دعا براى امور دنیوى و اخروى است، هم براى خود و هم براى پدر و مادر و خویشان و برادران مؤمن؛ چه زنده باشند و چه از دنیا رفته باشند و همچنین ذکرهاى مختلف و صلوات بر محمّد و آلش، تا آن جا که مقدور است، انجام دهد.

 

10. در بعضى از روایات وارد شده است که دعاى «جوشن کبیر» را در این سه شب بخوانند.

 

11. در روایتى آمده است که شخصى خدمت رسول خدا صلى الله علیه وآله رسید و عرض کرد: اگر شب قدر را درک کردم، چه چیزى را از خداوند طلب کنم؟ فرمود: عافیت و سلامتى را بخواه.

 

اعمال مختص شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان

 

این شب، از دو شب قبل (19 و 21) برتر است و از احادیث متعدّدى استفاده مى‌شود که شب قدر همین شب است. چنانکه از علامه رفیعی قزوینی و علامه حسن زاده آملی نیز نقل کردیم.

 

در روایتى از امام باقر علیه‌السلام نقل شده است که مردى به نام «جهنى» در ماه رمضان خدمت رسول خدا صلى الله علیه وآله آمد و به آن حضرت عرض کرد: من در بیرون مدینه به سر مى‌برم و شتر و گوسفند دارم که نمى‌توانم همه شب در مدینه حاضر شوم. دوست دارم شبى را به من معرّفى کنى تا آن شب را به مدینه بیایم و در نماز و عبادت حاضر باشم. حضرت او را به نزد خود فرا خواند و به طور در گوشى این شب را معرّفى کرد.

 

«جهنى» نیز وقتى شب‌هاى بیست و سوم ماه رمضان فرا مى‌رسید، با همه خانواده و فرزندان و غلامان به مدینه مى‌آمد و آن شب را مى‌ماند و صبحگاهان به منزل خویش بر مى‌گشت.

 

همچنین در روایت دیگرى نقل شده است که رسول خدا صلى الله علیه وآله در شب بیست و سوم ماه رمضان به سر و روى خانواده اش آب مى‌پاشید تا به خواب نروند (و از فضیلت این شب بهره بگیرند.)

 

آیت‌الله مکارم شیرازی در مفاتیح نوین می‌نویسد: روایات متعدّد دیگرى نیز داریم که مى‌گویند: شب قدر، شب بیست و سوم است. مرحوم «علاّمه مجلسى» نیز در «زاد المعاد» مى‌گوید: اکثر احادیث معتبر دلالت دارد که شب بیست و سوم، شب قدر است.

 

 

در شب بیست و سوم، غیر از اعمال مشترک شب‌هاى قدر، اعمال دیگرى نیز وارد شده است:

1ـ سوره عنکبوت و سوره روم را بخواند که امام صادق علیه‌السلام فرمود: «هر کس در شب بیست و سوم، سوره‌هاى عنکبوت و روم را بخواند، به خدا سوگند! اهل بهشت است».

2ـ هزار مرتبه سوره «إنّا أنزلناه» را بخواند.

3ـ سوره «حم دخان» را بخواند.

4ـ این دعا را بخواند:

اَللّهُمَّ امْدُدْ لى فى عُمْرى، وَ اَوْسِعْ لى فى رِزْقى، وَ اَصِحَّ لى جِسْمى،

(خدایا دراز کن عمرم را و فراخ کن روزیم را و سالم گردان تنم را)

وَ بَلِّغْنى اَمَلى، وَ اِنْ کُنْتُ مِنَ الاشْقِیآءِ فَامْحُنى مِنَ الاشْقِیآءِ، وَاْکتُبْنى

(و برسانم به آرزویم و اگر در زمره بدبختان هستم تو نامم را ازسلک آنان پاک کن و در زمره)

مِنَ السُّعَدآءِ، فَاِنَّکَ قُلْتَ فى کِتابِکَ الْمُنْزَلِ عَلى نَبِیِّکَ الْمُرْسَلِ، صَلَواتُکَ

(سعادتمندانم ثبت کن زیرا تو خودت در کتابى که بر پیامبر مرسلت(ص) نازل فرمودى چنین گفتی)

عَلَیْهِ وَ آلِهِ، یَمْحُو اللهُ ما یَشآءُ وَیُثْبِتُ، وَعِنْدَهُ اُمُّ الْکِتابِ.

(خدا هر چه خواهد محو مى‌کند و ثبت مى کند و نزد اوست اصل کتاب.)

5ـ این دعا را که مخصوص شب بیست و سوم است بخواند:

یا رَبَّ لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ جاعِلَها خَیْراً مِنْ اَلْفِ شَهْر، وَ رَبَّ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ،

(اى پروردگار شب قدر و قرار دهنده آن بهتر از هزار ماه و پروردگار شب و روز)

وَ الْجِبالِ وَ الْبِحارِ، وَ الظُّلَمِ و الانْوارِ، وَ الارْضِ وَ السَّمآءِ، یا بارِئُ یا

(و کوه‌ها و دریاها و تاریکى‌ها و روشنی‌ها و زمین و آسمان اى پدیدآرنده‌اى)

مُصَوِّرُ، یا حَنّانُ یا مَنّانُ، یا اَللهُ یا رَحْمنُ، یا اَللهُ یا قَیُّومُ، یا اَللهُ یا بَدیعُ،

(صورت بخش اى عطابخش اى نعمت ده اى خدا اى بخشاینده اى خدا اى پاینده اى خدا اى نوآفرین‌)

یا اَللهُ یا اَللهُ یا اَللهُ، لَکَ الاسْمآءُ الْحُسْنى، وَ الامْثالُ الْعُلْیا، وَ الْکِبْرِیآءُ

ای خدا اى خدا اى خدا از آن توست نام‌هاى نیک و نمونه‌هاى والا و بزرگى

وَ الاْلاءُ، اَسْئَلُکَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَ اَنْ تَجْعَلَ اسْمى فى

(و نعمت‌ها از تو خواهم که درود فرستى بر محمّد و آل محمّد و قرار دهى نام مرا در)

هذِهِ اللَّیْلَةِ فِى السُّعَدآءِ، وَ رُوحى مَعَ الشُّهَدآءِ، وَ اِحْسانى فى عِلِّیّینَ،

(این شب در زمره سعادتمندان و روحم را با شهیدان و احسان و نیکیم را در بلندترین درجات)

وَ اِسائَتى مَغْفُورَةً، وَ اَنْ تَهَبَ لى یَقیناً تُباشِرُ بِهِ قَلْبى، وَ ایماناً یُذهِبُ

(و گناهم را آمرزیده و یقینى به من ببخشى که همیشه با دلم همراه باشد و ایمانى به من بدهى که)

الشَّکَّ عَنّى، و تُرْضِیَنى بِما قَسَمْتَ لى، وَ اتِنا فِى الدُّنْیا حَسَنَةً، وَ فِى

(یکسره شک و تردید را از من دور کنى و بدانچه نصیبم کرده‌اى خشنودم سازى و بده به ما در دنیا نیکى و نعمت و در)

الاْخِرَةِ حَسَنَةً، وَقِنا عَذابَ النّارِ الْحَریقِ، وَارْزُقْنى فیها ذِکْرَکَ

(آخرت نیز نیکى و نگاهمان دار از عذاب آتش سوزان و روزیم کن در این شب ذکر خود)

وَ شُکْرَکَ، وَ الرَّغْبَةَ اِلَیْکَ، وَ الاِنابَةَ و التَّوْبَةَ، و التَّوْفیقَ لِما وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد عَلَیْهِمُ السَّلامُ.

(و سپاسگزاریت و شوق و بازگشت و توبه بسوى خودت را و موفقم بدار بدانچه موفق داشتى بدان محمّد و آل محمّد علیهم‌السّلام.)

6ـ این دعا را که از امام صادق علیه‌السلام نقل شده است، بخواند:

اَللّهُمَّ اجْعَلْ فیما تَقْضى وَفیما تُقَدِّرُ مِنَ الاَمْرِالْمَحْتُومِ، وَ فیما تَفْرُقُ

(خدایا قرار ده در آنچه حکم کرده و مقدر فرموده‌اى از فرمان حتمى خود و در آنچه جدا کنى)

مِنَ الاَمْرِ الْحَکیمِ، فى لَیْلَةِ الْقَدْرِ، مِنَ الْقَضآءِ الَّذى لا یُرَدُّ وَ لا یُبَدَّلُ، اَنْ

(از دستور حکیمانه‌ات در شب قدر از آن حکمى که بازگشت ندارد و تغییر پذیر نیست)

تَکْتُبَنى مِنْ حُجّاجِ بَیْتِکَ الْحَرامِ فى عامى هذَا، اَلْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ،

(که بنویسى مرا از حاجیان خانه محترم کعبه‌ات در همین امسال آنان که حجشان مقبول)

اَلْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ، اَلْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، اَلْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئاتُهُمْ، وَاجْعَلْ فیما

(و سعیشان مورد تقدیر و گناهانشان آمرزیده و اعمال بدشان بخشوده شده و مقرر فرما)

تَقْضى و تُقَدِّرُ، اَنْ تُطیلَ عُمْرى، وَ تُوَسِّعَ لى فى رِزْقى.

(در آنچه حکم کرده و مقدر فرموده‌اى که عمرم را طولانى کنى و در روزیم وسعت دهى.)

7ـ این دعا را که از امام حسن علیه‌السلام نقل شده است بخواند:

یا باطِناً فى ظُهُورِهِ، وَ یا ظاهِراً فى بُطُونِهِ، وَ یا باطِناً لَیْسَ یَخْفى، وَ یا

(اى که نهان است در عین آشکاریش و اى که آشکار است در عین نهانیش و اى نهانى که درخفا نیستى و اى)

ظاهِراً لَیْسَ یُرى، یا مَوْصُوفاً لا یَبْلُغُ بِکَیْنُونَتِهِ مَوْصُوفٌ، وَ لا حَدٌّ

(آشکارى که دیده نشوى اى که توصیفت کنند ولى هیچ وصفى به کنه ذات تو نرسد و هیچ حدى)

مَحْدُودٌ، وَ یا غآئِباً غَیْرَ مَفْقُود، وَ یا شاهِداً غَیْرَ مَشْهُـود، یُطْـلَبُ

(محدودت نکند و اى که پیدا نیستى ولى گم نشده‌اى و اى که حاضرى که مشهود نشوى تو را طلب کنند)

فَیُـصابُ، وَ لَمْ یَخْلُ مِنْهُ السَّمـواتُ وَالاَْرْضُ وَ ما بَیْنَهُما طَرْفَةَ عَیْن،

(و به مقصود نائل گردند، از تو خالى نیست آسمانها و زمین و مابین آن دو یک چشم برهم زدن)

لا یُدْرَکُ بِکَیْف، وَ لا یُؤَیَّنُ بِاَیْن وَ لا بِحَیْث، اَنْتَ نُورُ النُّورِ، وَ رَبُّ الاَرْبابِ،

(به چگونگى در نیایى و به جایى و سویى اندر نشوى تویى روشنى نور و پروردگار همه پروردگاران)

اَحَطْتَ بِجَمیـعِ الاُمُورِ، سُبْحانَ مَنْ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَىْءٌ، وَ هُوَ السَّمیعُ

(به تمام امور احاطه دارى منزه خدایى که نیست مانندش چیزى و اوست شنواى)

الْبَصیرُ، سُبْحانَ مَنْ هُوَ هکَذا، وَلا هکَذا غَیْرُهُ.

(بینا منزه است آن که او چنین است و جز او دیگرى چنین نخواهد بود.)

سپس هر حاجتى دارى از خدا بطلب.

دعای معروف امام زمان (عج) در اعمال مخصوص این شب وارد شده است

8ـ همچنین از معصومین علیهم‌السلام روایت شده است که در شب بیست و سوم ماه رمضان، در سجود و ایستاده و نشسته دعاى ذیل را مى‌خواندند، بلکه مناسب است در تمام ماه رمضان، و در زمان‌هاى دیگر پس از تمجید و ستایش خداوند و صلوات بر محمّد و آلش (مثلاً حدّاقل با گفتن اَلْحَمْدُ لِلّهِ وَ الصَّلاةُ عَلى رَسُولِ اللّهِ وَ آلِهِ الطّاهِرینَ)، این دعا خوانده شود:

اَللّـهُمَّ کُنْ لِوَلِیِّکَ الْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ، صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَعَلى ابآئِهِ، فى

(خدایا باش براى ولى خود حضرت حجت فرزند امام حسن عسکرى درودهاى تو بر او و بر پدرانش باد در)

هذِهِ السّاعَةِ، وَفى کُلِّ ساعَة، وَلِیّاً وَ حافِظاً، وَ قآئِداً وَ ناصِراً، وَ دَلیلا

(این ساعت و در هر ساعت یار و مددکار و نگهبان و رهبر و یاور و راهنما)

وَ عَیْناً، حَتّى تُسْکِنَهُ اَرْضَکَ طَوْعاً، وَ تُمَتِّعَهُ فیها طَویـلاً.

(و دیده بان تا او را از روى میل و رغبت مردم در روى زمین سکونت دهى و بهره مندش سازى زمانى دراز.)

9ـ همچنین این دعا را در حالى که دستان خود را به سوى آسمان بلند مى‌کند، بخواند:

یا مُدَبِّرَ الاُمُورِ، یا باعِثَ مَنْ فِى الْقُبُورِ، یا مُجْرِىَ الْبُحُورِ، یا مُلَیِّنَ

(اى تدبیر کننده کارها اى برانگیزنده هر که در گورها است اى روان کننده دریاها اى نرم کننده)

الْحَدِیدِ لِداوُدَ، صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَ افْعَلْ بى کَذا وَ کَذا

(آهن براى حضرت داود درود فرست بر محمد و آل محمد و بکن نسبت به من چنین و چنان.)

کلمات کذا و کذا حاجات خود را بخواهد.

و سپس اضافه کند: اَللَّیْلَةَ اَللَّیْلَةَ، اَلسَّاعَةَ اَلسَّاعَةَ.

این دعا را در حال رکوع، سجده، ایستاده و نشسته به طور مکرّر بخواند.

10ـ  با توجّه به اهمّیّت شب بیست و سوم، غسل، احیا و زیارت امام حسین علیه‌السلام در این شب فضیلت بسیار دارد و همچنین خواندن آن صد رکعت نماز که مشترک میان همه شب‌هاى قدر است.

«شیخ طوسى» در «تهذیب»، از ابوبصیر روایت کرده است که امام صادق علیه‌السلام فرمود: در آن شبى که امید مى‌رود شب قدر باشد صد رکعت نماز بخوان؛ در هر رکعت (پس از حمد) ده مرتبه سوره «قل هو اللّه» را بخوان.

ابو بصیر عرض کرد: اگر نتوانستم ایستاده بخوانم، چه کنم؟ فرمود: نشسته بجا آور! گفتم: اگر نتوانم نشسته بخوانم؟ فرمود: در همان حال که در بستر خود دراز کشیده‌اى، بجا آور.

11ـ مرحوم «علاّمه مجلسى»، در «زاد المعاد» فرموده است: در این شب هر مقدار که ممکن باشد، قرآن بخواند، و از دعاهاى «صحیفه کامله سجّادیّه» نیز استفاده کند؛ مخصوصاً دعاى مکارم الاخلاق و دعاى توبه.

12. روزهاى شب قدر را نیز باید حرمت داشت و به عبادت و دعا به سر برد. در احادیث فراوانى آمده است که روز قدر نیز در فضیلت، مثل شب قدر است.

نظرات شما عزیزان: